موش های تهران وسلامتی شهروندان

موضوع سلامت انسان از دیر باز مورد توجه بوده و اهمیت خاصی داشته و رعایت بهداشت،امری ضروری و انکار ناپذیر در همه زمان‌ها و جوامع بوده است و در این بین ارتباط انسان و محیط  زیست آن بر سلامتی انکار ناپذیر می باشد.

تِهْرانْ بزرگ‌ترین شهر و پایتخت کشور ایران با جمعیتی حدود ۷،۷۰۵،۰۳۶ نفر و مساحت ۷۳۰ کیلومتر مربع است که به همراه توابع خود یابه عبارتی استان تهران، جمعیتی برابر باسیزده میلیون  نفر و مساحتی برابر ۱۸،۸۱۴ کیلومتر مربع دارد(1). 

تهران در قدیم روستایی نسبتا بزرگ بود که بین شهر بزرگ و معروف آن زمان،شهر ری و کوهپایه‌های البرز قرار داشت. اولین بار نام آن در زندگینامه ابوعبدالله حافظ تهرانی متولد ۱۸۴ هجری قمری آمده است. این منطقه در زمان سلسله صفوی به علت این‌که بقعه سید حمزه جد اعلای صفویه در نزدیکی حرم شاهزاده عبدالعظیم قرار داشت و نیز دارای باغ‌های خوش آب و هوا بود، مورد توجه قرار گرفت(1).

در سال ۹۳۲ هجری قمری شاه تهماسب نخستین باروی تهران را احداث نمود. کریمخان زند به مدت ۴ سال تهران را مرکز حکومت خود قرار داد و در محوطه ارگ بناهای جدیدی احداث نمود. آغا محمدخان در نوروز  ۱۱۶۴ هجری قمری تهران را به پایتختی برگزید و در همین شهر تاجگذاری کرد. با گزینش این شهر به پایتختی روند گسترش کمی و کیفی آن متحول شد و در مدت ۲۲۰ سال جمعیت آن از حدود ۱۵۰۰۰ نفر در سال ۱۱۶۴ هجری قمری به بیش از ۷ میلیون نفر در سال ۱۳۸8 هجری شمسی رسید و وسعتش از حدود ۴٫۴ کیلومتر مربع به بیش از ۷۳۰ کیلومتر مربع افزایش یافت. تراکم جمعیت در تهران بین ده هزار و هفتصد تا بیش از یازده هزار نفر در هر کیلومتر مربع برآورد می‌شود که بنابر آمار شانزدهمین شهر پرتراکم جهان است. شهر تهران در کوهپایه‌های جنوبی رشته کوه البرز در حد فاصل طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۲ دقیقه شرقی تا ۵۱ درجه و ۳۶ دقیقه شرقی، به طول تقریبی ۵۰ کیلومتر و عرض جغرافیایی ۳۵ درجه و ۳۴ دقیقه شمالی تا ۳۵ درجه و ۵۰ دقیقه شمالی به عرض تقریبی ۳۰ کیلومتر گسترده شده است. ارتفاع شهر در شمالی‌ترین نقاط به ۱۸۰۰ متر و در جنوبی‌ترین نقاط به ۱۰۵۰ متر از سطح دریا می‌رسد. تهران از شمال به نواحی کوهستانی و از جنوب به نواحی کویری منتهی شده در نتیجه در جنوب و شمال دارای آب و هوایی متفاوت است. نواحی شمالی از آب و هوای سرد و خشک و نواحی جنوبی از آب و هوای گرم و خشک برخوردارند.

ساختار اداری ایران در تهران متمرکز شده است. تهران به ۲۲ منطقه و ۱۱۲ ناحیه (شامل ری و تجریش) تقسیم شده است(2)(پیوست1).

 توکسوپلاسموزیس امروزه یکی از مشکلات بهداشتی ودرمانی در سراسر جهان محسوب می شود.بررسی آنتی بادی ها نشان داده است که 25تا75درصد جمعیت های مختلف انسانی مبتلا به عفونت مزمن وبدون علامت توکسوپلاسما هستند(3).

 موش سیاه راتوس راتوس و موش بزرگ قهوه ای راتوس نروژیکوس به عنوان میزبان واسط توکسوپلاسما و غذای گربه های ولگرد شهری مطرح هستند.جوندگان بزرگترین و پر جمعیت ترین راسته پستانداران را تشکیل می دهند . جوندگان پستا ندارانی هستند که تقریبا " درهمه جای زمین به استثنای قسمت هایی از قطب جنوب و شمال  وآبهای آزاد زندگی میکنند .بسیاری از جوندگان در انتقال بیماریهای مختلف به انسان و سایر حیوانات اهلی نقش مهمی دارند. موشها میزبان بسیاری از حشرات نظیر کک ،کنه و ... بوده، می توانند به عنوان حامل بیماری، سبب انتقال بیماریهای خطرناکی همچون طاعون، تیفوس ، جذام ،تب راجعه و ... بشوند. گسترش و همه گیری این بیماریها معمولاً با افزایش ناگهانی جمعیت موشها همراه می باشد. انتقال بیماریها می تواند از طریق آب دهان، ادرار موش و انگلهای خارجی موشها اتفاق بیافتد(4).

نژادهای موش:

موش خانگی:

موشهای خانگی قابلیت فوق العاده ای برای تطابق با محیط های مختلف دارند و درطول سال در داخل ساختمانها زادو ولد می کنند.اندازه آنها کوچک و وزنشان در حدود 15 تا 30 گرم می باشد. طول دم و بدن آنها مساوی ،گوشها نسبتابزرگ و چشمهای درشت و رنگ آنها خاکستری متمایل به قهوه ایی است.موش خانگی بر خلاف موشهای بزرگ که نمی توانند بدون آب زنده بمانند با استفاده از سیستم تغلیظ ادرار در کلیه آب را ذخیره می کند و بیشتر آب را از طریق مواد غذایی آب دار تامین می کند . میزان آب در کنترل جمعیت این موش بسیار موثر است. موشهای خانگی شب فعال هستند و شبها برای تغذیه از لانه خود خارج می شوند ،این موشها کمتر به ایجاد لانه علاقه دارند و بیشتر از شکاف دیوارها یا از بین درز آجر خانه ها برای زندگی استفاده می کند و با وجود شرایط مساعد و امن بودن مکان ،درز یا شکاف را گسترش داده و آن را بزرگتر می کند، این موشها 5 تا 6 بار در سال آبستن شده و هر بار 6 تا 10 بچه می زایند(5).

موش سقف :Rattus Rattus

این موش به موش سقف (موش انباری، موش سیاه، موش کشتی) شهرت دارد .این موش بسیار چالاک و تند و تیز است و براحتی از درخت بالا می رود . این موش زندگی در بالای ساختمانها و سقفهای چوبی را ترجیح می دهد علاقه این موش به مواد غذایی گیاهی بیشتر از مواد حیوانی و گوشتی است ولی از مواد غذایی حیوانی هم تغذیه می کند ، این موشها عادات غذایی خاصی را دنبال می کنند و در انبار مغازه های خشکبار، خواربار، سوپر مارکتها که معمولا"غذا را در طبقات بالا قرار می دهند یافت می شوند. این موش به آب بسیار وابسته است، بدلیل توانایی حرکت بر روی کابلهاو طنابهای کشتی براحتی از نقطه ایی به نقطه دیگر حرکت می کند و همچنین شناگر بسیار خوبی است. موشهای سیاه یا موشهای سقف لانه های خود را در بخشهای بالای سقف یا درختان می سازند و در آنجا تولید مثل می کنند، این موش 30تا 40 گرم غذا در روز مصرف می کند ولی از نظر اندازه از موش قهوه ای کوچکتر است . این موش بر روی درختان کاج و سرو زندگی می کرده نحوه استفاده از دانه کاج را به فرزندان خود آموزش می دهد در حالیکه موش قهوه ای حتی قادر به باز کردن دانه کاج نیست(5) .

مـوش فاضلاب :Rattus Norvegicus

این موشها در بخشهای سطحی و پایین ساختمانها، فاضلابها، انبارهای مواد غذایی و کالا و کارخانجات صنعتی و غیره زندگی می کنند و به زباله ها و زندگی در بین آنها بسیار علاقه مند هستند.اندازه این موش گاهی به 50سانتی متر می رسد و با مهیا شدن شرایط مناسب از نظر غذا ،آب و پناهگاه تاریک در طول سال 8تا9بار آبستن شده و به طور متوسط 7 بچه می زایند . موش فاضلاب لانه خود را در شکاف های جوی آب فاضلابها و درزها و خلل و فرج دیوار در بخشهای پایینی می سازد.موش فاضلاب در فاضلابها که بیشتر از هر نقطه دیگری امکان زندگی فراهم است وجود دارد و لانه خود را در محل شاخه های فرعی فاضلاب که خشک است بنا می کند این موش علاقه مند به ساخت لانه است و مشاهده شده که حفراتی را به عمق کمتر از 1.5 متر با چندین راه ورود و خروج ایجاد می کند که بیشتر در حاشیه خاکی کانالهای عبور آب است. این موش بسیار مهاجم ، گوشتخوار و شناگر قابلی است(5).

بردوی وهمکاران نشان دادند که عفونت با توکسوپلاسما منجر به تغییرات رفتاری در موش می شود به گونه ای که  موش آلوده دارای ترس کمتر یا عدم ترس از گربه می باشد(6).

    این تغییر رفتار در موش  در جهت منافع  انگل می باشد زیرا با از بین رفتن ترس موش از گربه، موش به راحتی  توسط گربه شکار شده و انگل توکسوپلاسما با این روش چرخه زندگی خود را در گربه به عنوان میزبان نهایی کامل خواهد کرد(7).

 مکانیزمی که منجر به فقدان ترس موش از گربه می شود به طور کامل درک نشده است، اما شواهدی در دسترس است که بیان می دارد که عفونت با توکسوپلاسما میزان دوپامین را در آمیگدال موش کاهش می دهد(8).

همانطور که می دانیم یکی از راههای انتقال توکسوپلاسما گوندی از طریق دفع ااکیست توسط گربه می باشد(9).

بررسی میزان شیوع موارد مثبت توکسوپلاسما در بین راتوسهای شهر تهران و ارتباط آن با گربه به عنوان مخزن توکسوپلاسما گوندی و از طرفی منابع آبی سر باز در تصفیه خانه های شهر تهران و با توجه به اینکه فروشگاههای خشکبار و اغذیه در سطح شهر مواد غذایی را بدون هیچ درپوشی در دسترس موشها و گربه ها به عنوان مخزن بیماری قرار می دهند، می تواند ما را نسبت به وجود میکروارگانیسم در محیط و نیز احتمال سرایت بیماری از طریق دفع مدفوع گربه در این محیط ها به انسان حساس نماید. 

. دربارهٔ تهران. وب‌گاه شهرداری تهران. بازدید در تاریخ ۱ اکتبر ۲۰۰۸. 2. تاریخچه تهران. ویرایش دوم. تهران: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی، ۱۳۸۷، شابک ۹۷۸٬۹۶۴٬۳۴۲٬۲۵۳٬۰. ‏ 3: .همت خواه فرهاد انگل شناسی پزشکی براون –نوا.چاپ اول. انتشارات شهر آب1375صفحات46-47 4. دل پیشه اسماعیل: حشره شناسی پزشکی و مبارزه با ناقلین . انتشارات چهر صفحات280-283 5. http://www.sampashi.com/mouse.html 6. Berdoy M, Webster JP, Macdonald DW (August 2000). "Fatal attraction in rats infected with Toxoplasma gondii". Proc. Biol. Sci. 267 (1452): 1591–4 . 7. 'Cat Box Disease' May Change Human Personality And Lower IQ(2000)". The Daily Telegraph. April 8 . Flegr J, Havlíček J, Kodym P, Malý M, Šmahel Z (2002). 8. subjects with latent toxoplasmosis: a retrospective case-control study". BMC Infect Dis 2: 11 9. فتح اللهی علیزضا. انگل شناسی پزشکی مارکل. انتشارات ارجمند. 1380 صفحه 161